Lekarze i prawnicy o donacji

02 07 2025

Donacja do celów transplantacyjnych, aspekty etyczne w akcie świadomej donacji zwłok, autoryzacja donacji czy prymat zgody rodziny a wola donatora to jedne z wielu tematów poruszanych podczas seminarium „Donacja ciała do celów naukowych i dydaktycznych – aspekty medyczne, prawne i społeczne”. Wydarzenie odbyło się 12 czerwca w Collegium Iuridicum Uniwersytetu Warszawskiego. Organizatorami wydarzenia był Wydział Medyczny oraz Wydział Prawa i Administracji.

12 czerwca w Collegium Iuridicum na Kampusie Głównym UW przy Krakowskim Przedmieściu odbyło się seminarium pt.: „Donacja ciała do celów naukowych i dydaktycznych – aspekty medyczne, prawne i społeczne”. Podczas spotkania uczestnicy podejmowali tematykę aktu donacji zwłok, a także aspektów bioetycznych, prawnych i praktycznych dotyczących przeznaczenia zwłok ludzkich dla nauki i kształcenia. Organizatorami wydarzenia były wydziały: Medyczny oraz Prawa i Administracji.

Z ramienia Uniwersytetu Warszawskiego w seminarium uczestniczyli m.in. koordynator przedmiotu „Anatomia” na kierunku lekarskim prof. dr hab. n. med. Jarosław Wysocki, prof. Paweł Łuków z Zakładu Etyki Wydziału Filozofii, pełnomocnik rektora ds. donacji dr hab. n. med. Marcin Wiśniewski, dr Dorota Krekora-Zając z Katedry Prawa Cywilnego Porównawczego Wydziału Prawa i Administracji oraz specjalista medycyny sądowej dr n. med. Piotr Łabętowicz z Pracowni Anatomii Prawidłowej Wydziału Medycznego. W spotkaniu uczestniczył również prof. dr hab. n. med. Artur Kamiński, dyrektor Centrum Organizacyjno-Koordynacyjnego ds. Transplantacji „Poltransplant” oraz dr hab. Tomasz Stępień, elektor Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie.

– Witamy na pierwszym wspólnym seminarium poświęconym tematowi donacji w różnych aspektach prawnych i medycznych, wzajemnie się przenikających – otworzyła spotkanie dr Justyna Godlewska-Szyrkowa, prodziekan Wydziału Medycznego UW ds. studenckich, która jednocześnie pełniła rolę moderatora dyskusji.

– Tematyka prawa medycznego i prawa farmaceutycznego są jednymi z najtrudniejszych kwestii spornych między prawnikami. Mam nadzieję, że dzisiejsze spotkanie będzie źródłem wiedzy i informacji, z których skorzystamy w przyszłości – mówił prof. Sławomir Żółtek, dziekan Wydziału Prawa i Administracji UW.

Zmienność w anatomii

Prof. Jarosław Wysocki zaznaczył, że bez zwłok nie ma możliwości nauczania anatomii przestrzennej: – Tkanki ciała mają różne stopnie twardości, czego nie odda żaden model anatomiczny ani druk 3D.

– Kształcenie powinno opierać się na metodach klasycznych, tradycyjnych. W przeciwieństwie do powtarzalnych modeli, w naturalnych preparatach jest znaczna zmienność anatomiczna – mówił dr hab. Marcin Wiśniewski, dodając: – Prowadzący zajęcia ma obowiązek uczulić studentów na kwestie etyczne w prosektorium.

Dr Piotr Łabętowicz podkreślił istotę świadomości społeczeństwa na temat donacji.

Lekcja edukacji publicznej

Dr Justyna Godlewska-Szyrkowa zwróciła uwagę na kluczową funkcję etyczno-społeczną, w tym poszanowanie woli donatora oraz stosunku rodziny do jego woli. Dziekan Godlewska-Szyrkowa zaznaczyła, że dydaktyka na kierunku lekarskim musi być interdyscyplinarna: – To znacznie więcej niż kształcenie medyczne.

Prof. Paweł Łuków podkreślił bazę etyczną funkcjonowania społeczeństwa, w którym respektowane są przepisy prawa: – Notarialne poświadczenia woli nie są niezbędne. Śmierć nie oznacza zmiany woli zmarłego.

– Mamy do odrobienia ogromną lekcję w edukacji publicznej. Kształcenie ma również charakter wychowania moralnego, nie tylko ze sposobu traktowania zwłok, ale też wrażliwości społecznej – mówił prof. Łuków, dodając: – Wszelkie programy donacji generują możliwości kształcenia tzw. solidaryzmu społecznego i altruizmu. Uczelnie powinny zobowiązywać studentów do uczestniczenia w pochówkach donatorów, aby wyrazić wdzięczność i szacunek wobec tych osób.

Naukowiec wskazywał na elementarne znaczenie etyki i solidaryzmu w kształceniu studentów medycyny, a także mówił o konieczności argumentacji publicznej o normach prawnie obowiązujących w kraju, aby można było zawczasu zadysponować swoim ciałem po śmierci.

Rodzina wobec woli donatora

– Uczelnie nie mają żadnego narzędzia prawnego w sytuacjach, gdy rodzina odmawia przekazania ciała zmarłego. Zapisy notarialne mają na celu zapobieżenie łamaniu woli przez rodzinę. Wejście w spór prawny z bliskimi osoby zmarłej miałoby wysoce negatywny oddźwięk – podkreśla dr hab. Marcin Wiśniewski, pełnomocnik rektora UW ds. donacji.

Prof. Maria Boratyńska z Katedry Prawa Cywilnego WPiA zaznaczyła, że prawo transplantacyjne jest elastyczne celowo: – Jeżeli prawo nie zawiera ograniczeń, nie należy ich szukać na siłę. Czy będziemy kosztem biorców szanować ból rodziny, która nie zgadza się na sekcję zwłok i pobranie narządów do przeszczepów? Rodziny pacjentów powinny być świadome, czym jest szacunek wobec woli zmarłego pacjenta.

– Oprócz edukacyjnej, prawo ma też funkcję regulacyjną. W innych krajach UE akty donacji nie mogą być przełamane wolą rodziny – dr Dorota Krekora-Zając zasugerowała konieczność regulacji prawnej w tym zakresie, dodając: – Niepewność prawna jest wysoce niepożądana.